Nasza emocjonalna Syberia

Pisarstwo Barbary Piórkowskiej rozwija się powoli, ale konsekwentnie. Poezja i proza pozostają w nim wobec siebie komplementarne, wzajemnie się uzupełniają, czerpią z siebie soki, karmią wyobraźnią i frazą. Jego miarą są też jego imperatywy – wyrażenie własnych zmagań tożsamościowych, przełamanie emocjonalnego chłodu, oddanie ważności i znaczenia ludzkim losom, rodzinnym historiom. Długo ta twórczość pozostawała dla mnie słabo czytelna, co brało się – trzeba to otwarcie przyznać – z mojej mniejszej wrażliwości na kobiecy sposób odczuwania i poszukiwania własnego wyrazu. Zrozumienie przyszło późno i wraz z tomikiem Syberia.

Urodzona w 1974 roku poetka znana jest przede wszystkim ze swojej powieści Szklanka na pająki, gdzie w oryginalny sposób literacko przepracowała swoje gdańskie dzieciństwo, ale także ukazała świat wewnętrzny młodej dziewczyny, starającej się odnaleźć swoje „ja”. Literaturoznawcy oczywiście mogą użyć dla tej twórczości feministycznych lub postpamięciowych wytrychów i wiele się nie pomylą, ale każdy z tych elementów w realizacji Piórkowskiej uzyskuje osobisty rys. Jeśli feminizm – to nie jako ideologia, walcząca, opanowana przez żywioł publicystyczny, która szuka w literaturze jedynie ilustracji dla swoich tez, ale upominanie się o kobiecy ogląd rzeczywistości, o miejsce na kobiecą wrażliwość, także w przestrzeni publicznej. (stąd – konkretne tło – Gdańsk w jej powieści, a także eseistyczne próby zawarte w książce Utkanki). Jeśli postpamięć to przede wszystkim w lirycznym wydaniu, czułość na jej psychologiczne aspekty, więź z przodkami, którzy żyją w nas, także w sferze emocjonalności.

Czym jest tytułowa Syberia? Jest to kraina dosłowna, budowana z obrazów zaczerpniętych ze wspomnień starszych ludzi bądź z literatury łagrowej, ale także emocjonalna – ślad po Syberii, odbijający się jeszcze w drugim, trzecim pokoleniu. Syberia właśnie w tobie jest jest jest jest (…) Syberia właśnie w tobie leży – śpiewał w latach osiemdziesiątych Grzegorz Ciechowski. Zrozumienie tego wewnętrznego, niezbadanego wcześniej obszaru, samoakceptacja, pogodzenie – to niewątpliwie cel przyświecający tym wierszom, mającym (także) znaczenie terapeutyczne. Jest to zarazem tomik bardzo spójny warsztatowo, składający się z dwudziestu jednakowo zbudowanych stroficznie utworów, tworzących powiązany wieloma nićmi cykl. Służą one do naszkicowania emocjonalnej mapy, którą zasiedlają kobiety, mężczyźni, dzieci i zwierzęta.

Jaka jest historia oglądana kobiecymi oczami? Przede wszystkim prywatna, intymna.

Przeżycia wojenne – odbijają się później w codziennych rytuałach, czy mechanicznych gestach. Oczywiście znajdziemy u Piórkowskiej słownictwo militarne, przynależne do świata mężczyzn, tutaj jednak zmieniony jest jego kontekst: Dożynki tylko miały i rozgniatanie w moździerzach/ miesięczne krwawienia i coroczne gwałty (…) Dożynki nie są tutaj sielskie, bo zawarte w nich jest dożynanie, moździerz kuchenny odsyła do moździerza-broni, miesięczne krwawienia – do cierpień wojennych i tylko gwałt jest gwałtem, od początku oskarża i przeraża swoją cyklicznością. To nie jest jednak tak, że przedmiotem krytyki staje się dla Piórkowskiej kultura patriarchalna. Oczywiście odpowiada ona za gorszy społeczny status kobiet, niemożności ekspresji własnych uczuć, myśli – także na poziomie literackim. Ale bardziej niż boje z nią, poetkę interesuje samopoznanie. Dlatego dla Piórkowskiej najważniejsze pozostają wartości pozytywne wzięte z kręgu kultury chrześcijańskiej – miłość, przyjaźń, dobroć, wrażliwość. Na nich jedynie można zbudować świat harmonijny, który pozwoli dotknąć szczęścia.

Mężczyźni w tych wierszach bywają tak jak kobiety częściej ofiarami – niż agresorami: Bolesław przysłał list a prosił o cud okularów/ i coś ciepłego, do ubrania, koc lub płaszcz. Kobieta zaś nie traci instynktu macierzyńskiego: Chłopczyku, byłeś tu. W gołębim ciepłym/ brzuchu. Bez przyjemności cię utraciłam jesienią/ kiedy wszystko zamiera a mężczyźni odchodzą/ i zaszywają się w inne ciepłe nory, pod spód. Posiadanie dziecka jest spełnieniem (zarówno dla kobiety jak i mężczyzny): Myślę, że jeśli nawet tylko dwa dni żyło/ w naszych ciałach dziecko jeśli ledwie się/ zaznaczyło żyłką złota w życiorysie z lnu –/i tak zmienia to wiele. Czuć tu jednak tęsknoty, których nie mają choćby bohaterowie Bursy.

Przykuwają uwagę figury, motywy romantyczne – na przykład obdarzone artystycznym talentem dziecko, które staje się niejednokrotnie podmiotem wierszy Piórkowskiej. To dalekie echa Orcia, bohatera Nieboskiej… Krasińskiego. Ważny jest też dla gdańskiej poetki Anhelli i zawarte tam obrazy syberyjskiego piekła. Z kręgu poetów jej rówieśnych albo niewiele starszych widać ślady lektury Honeta i Tkaczyszyna-Dyckiego. Honet przecież jako pierwszy – w tej generacji – tak chętnie sięgał po akcesoria postpamięci; Dycki zaś oddawał stany emocjonalnego rozedrgania i napięcia.

Uporczywe powroty obrazów Syberii, czy po prostu zimy, związanych z nią lęków i fantazmatów oraz włączenie ich, wpisanie we własne życie, pozwalają także w zawoalowany sposób opowiedzieć historię własnej miłości, pożegnać ją, a jednocześnie oczyścić się – przygotować na nowy początek. Ten tomik okazuje się w wygłosie – wielkim hymnem na cześć miłości wszelakiej – rodzicielskiej, miłości do stworzenia, czy wreszcie – erotycznej. Dotyk, wyrażenie miłości stoi wyżej niż słowo, także to z modlitwy.

Najważniejsze jednak, że są to teksty mądre – egzystencjonalnie przepracowane. czerpiące zarówno z doświadczenia, jak i wyobraźni. „Pudełko zwane wyobraźnią” Herberta przybiera u autorki Syberii kształt „pudełka z otwartym wiekiem”. To pojemna formuła – bo mieści w sobie i wiek wielkiej (lecz także) osobistej historii i pozostaje nadal otwarte – jak rana.

(2017)

 

Artur Nowaczewski

Artur Nowaczewski

Urodzony 10 października 1978 roku w Gdańsku.

Absolwent III LO „Topolówki”, w 2003 roku ukończył filologię polską na UG, a w 2008 roku obronił pod kierunkiem prof. dr. hab. Zbigniewa Majchrowskiego pracę doktorską pt. Figura ulicy w literaturze polskiej po 1918 roku. Pracownik Zakładu Teorii Literatury i Krytyki Artystycznej w Instytucie Filologii Polskiej na UG.

Share on facebook
Facebook
Share on twitter
Twitter
Share on linkedin
LinkedIn

Pozostałe wpisy

Nasza emocjonalna Syberia

Pisarstwo Barbary Piórkowskiej rozwija się powoli, ale konsekwentnie. Poezja i proza pozostają w nim wobec siebie komplementarne, wzajemnie się uzupełniają, czerpią z siebie soki,

Czytaj więcej >>

Leon Zawodowiec

1. przychodzę do ciebie mała i bezbronna, otwórz proszę, otwórz, wniosę ze sobą ciemność swojego domu, wniosę w ciebie swojego ojca, jego krzyk otwórz,

Czytaj więcej >>

malutkość i Morze

znaczy piszesz o czym? o Jakubie Paganelu. o kim? O profesorze Paganelu z Dzieci Kapitana Granta – znajduję go we mgle na mostku w postaci konika polnego. konika?

Czytaj więcej >>

Co wypada

deszcz, ten się wypada do ostatniej kropli. gdzie byłem, no,  nad ulicą puszczaliśmy zapałki z prądem. tak wypadło. trzeba przecież skorzystać że z deszczu na chodniku powstają

Czytaj więcej >>